Ιστορική Αναδρομή
Η αστική ανάπτυξη καθώς και ο σχεδιασμός των δρόμων για πολλούς αιώνες εξυπηρετούσε κυρίως τους πεζούς και την κίνηση των αμαξών. Η συνύπαρξη αυτή γινόταν αρμονικά χωρίς να υπάρχει σύγκρουση μεταξύ τους. Το γεγονός αυτό άλλαξε όταν μετά την βιομηχανική επανάσταση κυριάρχησε στον αστικό χώρο η μηχανοκίνητη κίνηση παραγκωνίζοντας τον πεζό. Οι πρώτες προσπάθειες που έγιναν με σκοπό την αρμονική συνύπαρξη των πεζών και των μηχανοκίνητων ήταν κάποιες απαγορεύσεις και περιοριστικά μέτρα τα οποία όμως φάνηκε να μην αρκούν. Έτσι, ο νέος τρόπος που σκέφτηκαν για να επιλύσουν τα προβλήματα που δημιουργούσαν η μεγάλη αύξηση των μηχανοκίνητων και η σύγκρουση τους με τους πεζούς ήταν ο πλήρης διαχωρισμός των πεζών και των οχημάτων.
Η έννοια και ο ρόλος των πεζοδρομήσεων στην βιώσιμη αστική κινητικότητα
Σύμφωνα με τον ΚΟΚ και τον ν. 2696/1999 (1999), «πεζόδρομος» είναι οδός η οποία χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τους πεζούς και για είσοδο –έξοδο οχημάτων προς και από ιδιωτικούς χώρους στάθμευσης, παρόδιων ιδιοκτησιών ως και για οχήματα εφοδιασμού ή έκτακτης ανάγκης. Από την άλλη «πεζοδρόμιο» ορίζεται το υπερυψωμένο ή αλλιώς διαχωριζόμενο τμήμα της οδού που προορίζεται για πεζούς. Στην καθημερινότητα μας όμως οι δυο αυτοί ορισμοί μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε μια περίπτωση οδού, δηλαδή ένα πλατύ πεζοδρόμιο δίπλα σε μια οδό αυτοκινήτων, αν μάλιστα τούτο διαχωρίζεται επαρκώς από την οδό, μπορεί να οριστεί και σαν πεζόδρομος.
Γενικά οι πεζόδρομοι λειτουργούν ως δίκτυα σύνδεσης του αστικού ιστού αλλά και ως ελεύθεροι χώροι για τους ανθρώπους, αποτελώντας ένα ιδιαίτερο στοιχείο του τοπίου
Η δημιουργία ασφαλών και βιώσιμων χώρων για τους πεζούς σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από συνεχή και ραγδαία αύξηση των μετακινήσεων με κύριο μέσο το ΙΧ είναι σημαντική στην βελτίωση της ποιότητας ζωής , στην εξυγίανση της κεντρικής περιοχής και της πόλης συνολικά. Η μεγάλη χρήση των Ι.Χ. αυτοκινήτων σήμερα, έχει ως αποτέλεσμα να χειροτερεύουν οι κυκλοφοριακές συνθήκες, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα. Τα κυριότερα κυκλοφοριακά προβλήματα που προκαλούνται είναι η κυκλοφοριακή
συμφόρηση, η έλλειψη χώρων στάθμευσης, τα τροχαία ατυχήματα, η δυσχερής μετακίνηση πεζή και με ποδήλατο και η μη επαρκής σήμανση. Όλα αυτά προκαλούν υποβάθμιση της ποιότητας ζωής. Οι πεζοί είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για να θεωρείται μια πόλη ¨ζωντανή¨. Ο σχεδιασμός κατά τρόπο ώστε το μέγιστο δυνατό ποσοστό των μετακινήσεων να γίνεται με τα πόδια είναι ένας από τους μεγαλύτερους στόχους για τη βιωσιμότητα της πόλης. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό στους ανθρώπους ότι υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι μετακίνησης, πιο ήπιοι και πιο φιλικοί προς το περιβάλλον όπως περπάτημα, ποδηλασία αλλά και οι δημόσιες συγκοινωνίες, οι οποίοι είναι σαφώς καλύτεροι από την χρήση ΙΧ και επιφέρουν το ίδιο αποτέλεσμα. Παρά το γεγονός αυτό, οι σημερινές πόλεις γίνονται ολοένα και πιο αφιλόξενες για τον πεζό. Οι πεζοί θεωρούνται συνήθως δευτερεύον και υπολειμματικό στοιχείο της κυκλοφορίας , με αποτέλεσμα να δίνεται μειωμένη σημασία στα ζητήματα της ασφάλειας τους σε σχέση με τους μηχανοκίνητους τρόπους κυκλοφορίας.
Τα κυκλοφοριακά προβλήματα, ο μεγάλος αριθμός των οδικών ατυχημάτων, η ασυμβίβαστη συνύπαρξη πεζών και αυτοκινήτων και η υποβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος είναι αποτέλεσμα έλλειψης ενός μακροχρόνιου σχεδιασμού για την ανάπτυξη του οδικού δικτύου. Η σύγχρονη ευρωπαϊκή προσέγγιση για το σχεδιασμό μεταφορών εστιάζει στην επιλογή μέσων και μεθόδων, οι οποίες βασίζονται στις χαμηλές ταχύτητες, στην πεζοπορία και στη χρήση ποδηλάτου, αφετέρου δε δυσχεραίνει και αποτρέπει στο μέτρο που αυτό είναι εφικτό τη χρήση των ΙΧ εντός του αστικού χώρου. Παρά το γεγονός ότι πολλές ευρωπαϊκές πόλεις συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν κυκλοφοριακά προβλήματα, σταδιακά έχουν επιτύχει τη βελτίωση των συνθηκών μετακίνησης στα κέντρα των πόλεων τους, μέσω πολιτικών και δράσεων για μείωση των ταχυτήτων κυκλοφορίας και περιορισμού των μηχανοκίνητων οχημάτων. Προκειμένου να αντιμετωπισθεί η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για μετακινήσεις στα σύγχρονα αστικά κέντρα και να βελτιωθεί η ασφάλεια των πεζών και γενικότερα η ποιότητα ζωής των κατοίκων πρέπει: να περιορισθεί η χρήση του ΙΧ αυτοκινήτου και να εφαρμοσθούν τρόποι ενθάρρυνσης εναλλακτικών τρόπων μεταφοράς και κυρίως αυτών που βασίζονται στην ανθρώπινη ενέργεια (περπάτημα, ποδηλασία).
Κατηγορίες πεζοδρόμων
Ο διαχωρισμός και η κατηγοριοποίηση των πεζοδρόμων γίνεται με κριτήριο το βαθμό ανοχής του αυτοκινήτου καθώς και με τις χρήσεις που εξυπηρετούν.
- Αμιγείς πεζόδρομοι
Οι αμιγείς πεζόδρομοι μπορούν να διακριθούν σε δύο ομάδες. Στην πρώτη ομάδα κατηγοριοποίησης οι συνθήκες ή η διαμόρφωση ή και τα δύο μαζί αποκλείουν ολοκληρωτικά κάθε τροχοφόρο. Συγκεκριμένα, οι κλίσεις και τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του δρόμου (πλάτος, στροφές) ή και η διαμόρφωση του (σκαλιά, εμπόδια, τύπος και αντοχή δαπέδου κλπ) δεν επιτρέπουν σε καμιά περίπτωση τη διέλευση και κίνηση των οχημάτων σε αυτούς. Στην ομάδα αυτή μπορούν να ενταχθούν οι στοές καθώς επίσης και
όλοι οι εμπορικοί πεζόδρομοι. Στην δεύτερη ομάδα ανήκουν όλοι οι συνήθεις «αμιγείς» πεζόδρομοι, που όμως για λόγους κυρίως ασφάλειας επιτρέπουν την έκτακτη διάβαση
οχημάτων σε περίπτωση ανάγκης (όπως ασθενοφόρα, πυροσβεστικά, απορριμματοφόρα καθώς και, μετά από ειδική άδεια, μεταφοράς οικοδομικών υλικών ή επίπλων. - Πεζόδρομοι με πρόσβαση τροχοφόρων για ορισμένες ώρες
Στην περίπτωση αυτή οι πεζόδρομοι συναντώνται σε περιοχές καταστημάτων και άλλων χρήσεων που απαιτούν ανεφοδιασμό. Η τροφοδοσία τους με αυτοκίνητα επιτρέπεται ορισμένες ώρες του 24ώρου, συνήθως «νεκρές» για την εμπορική κίνηση. Όσων αφορά την κίνηση των οχημάτων για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, δεν υπάρχει περιορισμό καθώς επιτρέπεται όλο το 24ωρο - Πεζόδρομοι με πρόσβαση για ορισμένες κατηγορίες οχημάτων
Στην κατηγορία αυτή, επιτρέπεται η κίνηση στον πεζόδρομο στα αυτοκίνητα των κατοίκων της περιοχής για να σταθμεύουν είτε σε ιδιωτικό είτε σε καθορισμένο κοινό ή μικτό χώρο κυκλοφορίας. Ακόμη σε ορισμένους πεζόδρομους, κυρίως στα κέντρα των πόλεων είναι δυνατόν να επιτρέπεται η κίνηση των δημόσιων μέσω μεταφοράς (λεωφορεία ή τραμ), με μειωμένες κατά το δυνατό ταχύτητες και ενδεχομένως και των ταξί.
Αναμφισβήτητα το πεζοδρομημένο κέντρο των πόλεων γίνεται πιο ελκυστικό, δημιουργεί μεγαλύτερη κίνηση σε διάφορες επαγγελματικές δραστηριότητες και αποτελεί την σύγχρονη τάση των ευρωπαϊκών πόλεων. Για να προχωρήσουν, όμως, οι παρεμβάσεις πεζοδρομήσεων στο κέντρο μιας πόλης απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις, όπως για παράδειγμα, νέα ολιστική μελέτη του κυκλοφοριακού και του συγκοινωνιακού δικτύου. Την εφαρμογή της τεχνολογίας για όλη την καθημερινότητα των πολιτών που θα μειώσει τις άσκοπες μετακινήσεις οχημάτων προς το κέντρο, τη δημιουργία χώρων στάθμευσης περιφερειακά του κέντρου και τη διάνοιξη οδών. Αυτά τα μέτρα θα δώσουν ανάσα στο κέντρο και τότε θα μπορούν να υλοποιηθούν τμηματικές πεζοδρομήσεις και μετά από διάλογο με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και πολίτες”.
Ωστόσο, τα μέτρα από μόνα τους δεν είναι αρκετά. Οι χρήστες των οδών, τόσο οι οδηγοί όσο και οι πεζοί, θα πρέπει να σέβονται τους κανόνες ρύθμισης της κυκλοφορίας. Βασικός στόχος και προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση των μεθόδων/μέτρων που αναπτύχθηκαν παραπάνω είναι η αλλαγή της νοοτροπίας των πολιτών. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η σωστή ενημέρωση των κατοίκων για τα θετικά αποτελέσματα των παρεμβάσεων στην ποιότητα ζωής.
Αθανάσιος Κάππας
Civil & Traffic Eng